TÜİK sanayi üretiminde daralma Kasım ayında sertleşti. Mevsimsel etkilerden arındırılmış sanayi üretimi aylık %1,4 daralırken (Ekim: %-0,3, Eylül: %-0,1) takvim etkilerinden arındırılmış yıllık büyüme %0,2’ye (Ekim: %1,3, Eylül: %4,1) geriliyor. Sanayi üretim endeksinin %85-%90’ını oluşturan imalat sanayi grubu aylık %1,3 daralırken (Ekim: %-0,3, Eylül: %+0,1) geçtiğimiz aylarda daha güçlü seyreden madencilik grubunda daralma %4,5 ile (Ekim: %+5,8, Eylül: %+0,9) daha belirgin.
Beklentilere zıt yönde gelen veri piyasa ekonomistleri için negatif sürpriz. Ortalama piyasa beklentisi sınırlı bir aylık büyümeye (%+0,2), İş Yatırım tahminimiz (%+0,7) biraz daha güçlü bir toparlanmaya işaret ediyordu.
Açıklanan veri İSO imalat PMI (47,2) ile uyumlu, MÜSİAD sanayi SAMEKS (52,5) endeksinde süregelen toparlanma ile çelişen bir tablo çiziyor. Bu iki göstergenin çeliştiği Ekim ayında PMI verisini haklı çıkaran hafif bir daralma, 2022 yılı genelinde SAMEKS verisini haklı çıkaran daha güçlü bir büyüme eğilimi görmüştük.
Geniş kapsamlı gruplara bakıldığında dayanıklı tüketim malı üretiminin aylık %7,3 daralarak negatif ayrıştığı görülüyor. Kovid şokunu hariç bıraktığımızda 2019 Temmuz ayından bu yana bu yana en sert daralma. Ara malı (%-1,4), sermaye malı (%-1,4) ve enerji (%-1,0) gruplarında aylık daralma manşet eğilime çok yakın. Geçtiğimiz aylarda kesintisiz daralan dayanıksız tüketim malı (%-0,1) grubu Kasım ayında yatay seyrediyor.
Kasım ayı PMI rakamları gıda, ametal mineraller ve kara-deniz taşıtları sektörlerinde genişleme, geri kalan sektörlerde daralma sinyali veriyordu. TÜİK üretim verisinde gerçekten gıda imalatı (%1,2) ve gemi üretimini içeren diğer ulaşım araçları grubu (%4,7) aylık büyüme kaydediyor. Otomotiv üretimi (%-2,1) ve cam, çimento seramik gibi ametal mineralleri içeren endeks (%-4,7) PMI sinyalinin aksine daralıyor.
Geri kalan sektörlere baktığımızda içecek (%4,5), giyim (%1,7), demir-çelik (%1,7) ecza (%1,2), kauçuk-plastik (%0,7) ve kimya (%0,6) tarafında üretimin aydan aya büyüdüğünü, deri (%-7,9), mobilya (%-4,2), tütün (%-3,2), petrokimya (%-2,7), ekipman kurulum ve onarımı (%-2,6), fabrikasyon metal (%-2,5), tekstil (%-2,2), makine (%-2,0) ve beyaz eşyanın dahil olduğu elektrikli teçhizat (%-0,9) sektörlerinde daralma yaşandığını görüyoruz.
Aylık verilerin yanıltıcı olabileceği iki sektör için ekleme yapmak gerekir. Ekim ayında güçlü artan ekipman kurulum-onarım endeksinde son verideki daralmayı olumsuz okumak doğru olmaz. Bu endekste %31,8 yıllık büyüme yatırımların güçlü seyrettiğine, 2023 son çeyreğinde GSYİH büyümesine yatırımladan güçlü katkı geldiğine işaret ediyor. Diğer yandan aylık büyümenin pozitif olduğu giyim sektöründe üretimin geçtiğimiz aylarda istikrarlı daraldığının altını çizmek gerekir. Giyim eşyası üretiminde yıllık büyüme %-14,7 ile sert bir düşüşe işaret ediyor.
Otomotiv, mobilya, beyaz eşya gibi dayanıklı mal kalemlerindeki daralma sıkılaşan para politikasıyla dayanıklı mal talebinin zayıfladığı görüşümüzle tutarlı. Sanayici son yılların ucuz kredi ortamında adeta yatırım düşüncesiyle alınan ürünlerde frene basmayı gerekli görmüş. Bu durum para politikasının etkisini göstermesi açısından sevindirici. Ancak talebe ilişkin daha net bir değerlendirmeyi 12 Ocak sabahı açıklanacak Kasım ayı perakende satış verilerini gördükten sonra yapabileceğiz.
Aralık ayında öncü göstergeler arası çelişkinin büyüdüğünü görüyoruz. İSO imalat PMI (47,4) endeksi 0,2 puan artışa rağmen daralma sinyali vermeye devam ediyor. MÜSİAD sanayi SAMEKS endeksi ise (57,8) 5,3 puanlık artışla genişleme bölgesinde daha da güçlü bir sinyal veriyor.
SAMEKS endeksinden gelen genişleme sinyali güçlenirken kapasite kullanım oranı ve reel kesim güven endeksindeki zayıflama PMI ile daha uyumlu. Aralık, tahmin yapmak için zor bir ay.
Aralık ayında PMI üretim alt endeksi sektörel detaylarına baktığımızda on sektör grubundan sadece gıda imalatının genişleme sinyali verdiğini görüyoruz. Demir-çelik ve kara-deniz taşıtları da iyimserlik eşiğine görece yakın. Ametal mineraller, kimya, giyim ve mobilya derin daralma bölgesinde.
Zayıf sanayi üretim verisi sonrası 2024 GSYİH büyümesi için %3,0’lük tahminimizde değişikliğe gitmiyoruz. Ücret zamları sonrası iç talepte güçlenme, deprem bölgesi yeniden inşa faaliyeti ve ılımlı yabancı sermaye girişi tahmin ettiğimiz büyümeyi sağlayacaktır. 2023 için %4,3 büyüme tahminimizde 0,1 puanlık bir aşağı yönlü riskten söz edilebilir.
Dağlar Özkan, Ekonomist
