Genel Görünüm
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Kasım ayı ödemeler dengesi verilerinde beklenenden biraz daha düşük cari açık, kredi kanalından güçlü finansman girişi ve rezerv artışı görüyoruz. Önümüzdeki aylarda cari dengenin genel eğiliminde sınırlı bir kötüleşme görebiliriz. Buna rağmen para politikasında kademeli gevşeme öngördüğümüz baz senaryomuzda dış dengenin döviz kuru üzerinde büyük bir baskı kurmasını beklemiyoruz.
Cari açık beklentilerden daha düşük
TCMB verilerine göre 2024 Kasım ayında cari açık aylık 2,9 milyar dolar ile İş Yatırım ve piyasanın 3,3 milyar dolarlık tahmininden daha iyi geldi. Tahminimiz ve gerçekleşme arasındaki fark turizm, taşımacılık ve telekomünikasyon-bilgisayar hizmet kalemlerinde güçlü ihracat geliri kaynaklı. Oldukça küçük hareketlere konu olan telekomünikasyon-bilgisayar hizmetlerinde ihracat gelirinin son dönemde ithalat giderinden daha hızlı artması ve 2010’dan bu yana ilk defa iki ay üst üste net ihracat fazlası görmemiz iyi haber. Sektörde mütevazi bir yapısal dönüşüm yaşanıyor olabilir.
Beklentiden iyi gelse de manşet cari açık geçen yılın aynı ayından hafif yüksek. Dolayısıyla 12 aylık toplam cari açık geçtiğimiz aya göre 0,3 milyar dolar artarak 7,4 milyar dolara yükseliyor. Yüksek enerji fiyatları, anormal atın talebi ve nispeten genişleyici iç talep koşulları sebebiyle 2023 Kasım verisinde yıllıklandırılmış cari açık 44,6 milyar dolar seviyesindeydi.
Enerji ve altın dış ticaretini hariç tutan çekirdek cari denge 3,4 milyar dolar fazla kaydederek 2023 Kasım ayından güçlü, 2022 Kasım ayına göre daha zayıf bir tablo çiziyor. Yılın ilk 11 ayına baktığımızda çekirdek cari fazla 50,0 milyar dolar ile 2023 yılı aynı dönemine göre 16,5 milyar dolar, 202 aynı dönemine göre 0,6 milyar dolar yukarıda. İlk 11 ayın toplam verilerine milli gelire oranla bakarsak manşet ve çekirdek cari dengenin 2021 yılına benzediğini söyleyebiliriz.
Cari dengede iyileşme hizmet kaynaklı. Altın ve enerjinin yanı sıra hizmetleri de çıkararak baktığımız çekirdek mal dengesi 1,1 milyar dolar fazla ile 2023, 2020 ve 2017 Kasım ayına göre güçlü, ancak 2022 ve 2021 dönemindeki Kasım ayı verilerinden zayıf. Kur şoku ve parasal sıkılaşmanın art arda yaşandığı 2018 ve 2019 verilerine göre çok daha zayıf.
Finans hesabında güçlü giriş
Finans hesabı Kasım ayında 5,7 milyar dolar sermaye girişi kaydediyor. Söz konusu giriş Mayıs ayından bu yana en iyi rakam. Alt detayları aktör bazında incelediğimizde bankalara 4,7, genel hükümete 1,4, şirketlere 0,2 milyar dolar giriş, TCMB’den 1,2 milyar dolar çıkış dikkat çekiyor. Detayları borçlanma kanalı bazında incelediğimizde kredilerden 4,1, portföyden 1,2 milyar dolar ticari kredilerden 1,0, doğrudan yatırımlardan 0,6 milyar dolar giriş, efektif ve mevduattan 1,2 milyar dolar çıkış görüyoruz.
Son aylarda finans hesabında bizi rahatsız eden esas konu yerleşiklerin rekor düzeyde yabancı menkul kıymet alımıydı. Aylık rakam Ekim ayında 4,9 milyar dolar ile tüm zamanların en yüksek seviyesindeydi. Kasım ayında bu rakam 1,1 milyar dolar ile Eylül-Ekim ortalamasının dörtte birine gerileyerek normalleşiyor. Buna rağmen yılbaşından bu yana 23,4 milyar dolar yabancı menkul kıymet alımının tüm yılların en yüksek rakamı olduğunu ve 2024 tahmini milli gelirinin %1,8’ine denk geldiğini vurgulayalım.
Kredi ve borçlanma araçlarına beraber baktığımızda uzun vadeli dış borçlanma kanallarının sağlıklı çalıştığını görüyoruz. 2024 Kasım ayında bankaların uzun vadeli dış borç çevirme oranını %127 (2023 Kasım: %174), şirketlerinkini %104 (2023 Kasım: %169) olarak hesaplıyoruz. Yılın ilk on bir ayı olarak baktığımızda bu oran bankalar için %123 (2023 Ocak-Kasım: %125), şirketler için %167 (2023 Ocak-Kasım: %97).
Negatif net hata noksan nispeten kabul edilebilir boyutta
Kasım ayı net hata noksan kaleminde 1,5 milyar dolarlık çıkış kabul ediliebilir bir düzeyde. Ancak Ağustos ayından bu yana kaynağı bilinmeyen para hareketlerinin kesintisiz çıkış kaydetmesi rahatsız edici. Ağustos ve Eylül aylarındaki sert çıkışlar küresel piyasalarda yaşanan oynaklığa denk gelmişti. Aralık-Ocak döneminde küresel tahvil satışı kaynaklı riskten kaçma eğilimi ile benzer bir hareket görebiliriz.
1,3 milyar dolar rezerv artışı
Özetlemek gerekirsek Kasım verisinde beklentiden düşük cari açığı, finansman tarafında güçlü girişi ve krediler tarafında uzun vadeli borçlanma kanallarının açık olmasını sevdik. Yurtdışına doğrudan yatırımların ve yerleşik yatırımcının yabancı menkul kıymet alışının normalleşmesi rahatlattı. Sonuç olarak ödemeler dengesi tanımlı rezervler 1,3 milyar dolar artış kaydetti. Ekim ayındaki 4,9 milyar dolar artış ile beraber düşünürsek Ağustos-Eylül fırtınasındaki 3,3 milyar dolar kayıp fazlasıyla yerine konmuş oldu.
Diğer yandan yılın ilk 11 ayında ödemeler dengesi tanımlı rezervlerdeki artışı 2,0 milyar dolar ile sembolik bir düzeyde gözüküyor. Ancak Suudi Arabistan ile depo işleminin sonlandırılması kaynaklı 5,0 milyar dolar çıkışı hariç tuttuğumuzda rakam 7,0 milyar dolara, tüm TCMB efektif ve mevduat hareketlerini hariç tuttuğumuzda 12,5 milyar dolara yükseliyor. TCMB’nin diğer ülke merkez bankaları ile yaptığı mevduat, swap ve depo gibi işlemler genlede iktisadi değil siyasi dinamikleri yansıttığı için hariç tutmayı mantıklı buluyoruz. Hesaplamalarımızda benzer para girişlerini de hariç tutmuştuk.
Aralık ayında cari denge kötüleşiyor
Aralık ayı verisinde turizm ve yolcu gelirlerindeki mevsimsel gerileme, kış aylarında artan enerji tüketimi ve dış ticaret dengesindeki genel kötüleşme ile cari açığın arttığını göreceğiz. Ham dış ticaret açığı 8,8 milyar dolar ile geçen yılın aynı ayına göre daha 2,7 milyar dolar daha yüksek. Ham veride mal ihracatının ithalatı karşılama oranı %73 ile 2023 Aralık ayına göre 6 yüzde puan aşağıda. Sonuçta Aralık’ta 4,2 milyar dolar civarı cari açık öngörüyoruz.
Hisse senedi, DİBS, ÖST ve eurobond gibi menkul kıymetlerde yabancıların giriş, çıkış, ihraç ve itfa hareketlerini topladığımızda Aralık ayında yabancıların portföy hareketlerinden 1,6 milyar dolarlık çıkış hesaplıyoruz. Portföy çıkışı ağırlıklı olarak devlet iç borçlanma senedi ve eurobond kaynaklı. Günlük analitik bilanço verisinden yola çıktığımızda Aralık ayında TCMB brüt rezervinde altın fiyat hareketi hariç 1,7 milyar dolar gerileme hesaplıyoruz. Net hata noksanda çıkışın devam ettiğini varsayarsak krediler ve ticari krediler tarafından kayda değer sermaye girişinin devam ettiği sonucuna ulaşırız.
2025’te %1,3 cari açık bekliyoruz
Beklentimizden düşük cari açık rakamı ve önceki aylara ilişkin yukarı yönlü revizyonlar sebebiyle 2024 geneli cari açık tahminimizi ufak bir iyileştirmeyle 9,8 milyar dolara (tahmini milli gelir %0,7’si) çekiyoruz. Ancak dış talepte zayıflama, tekstil sektöründeki sorunlar, Çin rekabeti ve değerlenen Türk lirası gibi faktörler orta vadede risk oluşturuyor. 2025 yılı için 19 milyar dolar (2025 tahmini milli gelir %1,3’ü) cari açık öngörümüz üzerinde ABD’den F-16 ithalatının gerçekleşme ihtimali, değerli TL ve zorlu dış ticaret koşulları risk oluşturuyor. Yukarı yönlü risklerin kısmen gerçekleştiği ve cari açığın milli gelirin %2,0’sine yükseldiği bir senaryoyu korkutucu bulmadığımızın da altını çizelim. Böyle bir senaryoda dış finansman sorunu ya da dolar kurunda büyük bir sıçrama beklemeyiz.
Serhat Gürleyen, Araştırma Direktörü
Dağlar Özkan, Ekonomist
